Vấn nạn Ô nhiễm đất hiện nay đang trở thành vấn nạn toàn cầu không còn là mối quan tâm lo ngại của các nước lớn mà đã trở thành mối quan tâm và trách nhiệm của mỗi quốc gia, mỗi cá nhân.
Hãy cùng datnenvenbien tìm hiểu về vấn nạn ô nhiễm đất hiện nay cũng như nguyên nhân và cách khắc phục để góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về nạn ô nhiễm đất.
Vấn nạn ô nhiễm đất
Ô nhiễm đất là gì? Thực trạng ô nhiễm đất hiện nay như thế nào ?
Ô nhiễm đất là tình trạng đất bị thay đổi theo tình huống xấu đi và bị suy thoái, khi đó chất xenobiotic xuất hiện nhiều trong đất làm cho đất bị suy giảm chất dinh dưỡng, khô cằn, có mùi lạ khó chịu và đôi khi có màu xám hoặc màu đỏ không đồng đều.
Đất ô nhiễm khi nồng độ các chất độc hóa học tăng lên vượt mức cho phép. Vượt quá khả năng tự làm sạch của môi trường đất. Ô nhiễm đất ở từng khu vực khác nhau sẽ có những biểu hiện khác nhau vì sẽ tùy thuộc vào mức độ ô nhiễm và nguyên nhân gây ra ô nhiễm ở khu vực đó.
Ô nhiễm đất không chỉ ảnh hưởng đến đất mà còn tác động đến các mạch nước ngầm gây ô nhiễm nghiêm trọng. Có thể nói, nước ngầm hay nước giếng là nguồn nước được sử dụng làm nguồn nước chính cho sinh hoạt hàng ngày của con người và cho các hoạt động nông nghiệp.
Ô nhiễm đất được xem là mối nguy hiểm có nguy cơ tiềm ẩn bởi vì khó có thể nhận biết được bằng mắt thường và khi đã phát hiện ra đất bị ô nhiễm thì đã gây ra hậu quả khá nghiêm trọng đến cho môi trường và con người.
Thực trạng ô nhiễm đất trên thế giới
Trên thế giới diện tích có khả năng sử dụng để canh tác là khoảng 3.200 triệu hecta nhưng hiện chỉ mới khai thác hơn 1.500 triệu hecta. Tỷ trọng đất đang canh tác ở các nước phát triển là 70% và ở các nước đang phát triển chỉ là 36%.
Tuy nhiên diện tích phần đất này đang dần bị hủy hoại nghiêm trọng do ô nhiễm từ hoạt động nông nghiệp – công nghiệp, biến đổi thời tiết khí hậu, đất bị nhiễm mặn từ nước biển xâm thực, bị xói mòn, rửa trôi, bạc màu do mưa lớn, lũ quét.
Thực trạng ô nhiễm đất tại Việt Nam
Việt Nam là nước nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa nên thường xuyên có mưa nhiều, dễ làm cho các quá trình khoáng hóa trong đất diễn ra mạnh khiến đất dễ bị xói mòn và rửa trôi. Và đối với địa hình là đồi núi thì tình trạng này càng diễn ra mạnh mẽ hơn nữa. Đất sau đã bị thoái hóa thì khả năng phục hồi về trạng thái màu mỡ như ban đầu là rất khó.
Ô nhiễm đất từ chất thải của các nhà máy
Vấn đề ô nhiễm đất ở Việt Nam trong những năm trở lại đây đang có diễn biến hết sức phức tạp và phải nói là khá nghiêm trọng, nó đang lan rộng ra khắp nơi trên cả nước. Ô nhiễm từ các thành phố lớn cho đến các vùng nông thôn phụ cận.
Tại Hà Nội, vấn đề ô nhiễm đất xảy ra chủ yếu do hàm lượng kim loại nặng cao từ những làng nghề truyền thống và các hoạt động sản xuất tại các khu công nghiệp đô thị, có thể kể đến như: Làng nghề dệt vải Hà Đông, Khu đồng mương nổi Tam Hiệp – Thanh Trì, Khu công nghiệp An Khánh, Khu đô thị Nam Thăng Long, …
Thực trạng ô nhiễm đất ở Tp. Hồ Chí Minh cũng nghiêm trọng không kém. Nguyên nhân chủ yếu vẫn là do chất thải từ các khu đô thị và hàm lượng thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật, … Trong một năm, lượng thuốc trừ sâu thải ra ngoài môi trường có thể đạt đến 100 – 150 lít/ha. Còn các khu công nghiệp thì mỗi ngày có thể thải ra ngoài môi trường hơn 600.000m3 nước thải ô nhiễm.
Đặc biệt ô nhiễm nặng nhất có thể kể đến các khu vực khai thác khoáng sản mà dễ thấy nhất là hoạt động khai thác tại tỉnh Thái Nguyên. Hoạt động khai thác khoáng sản phần lớn sử dụng công nghệ lạc hậu, truyền thống nên tình trạng ô nhiễm đất tại các khu vực này đang ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến sức khỏe và đời sống của người dân.
Nguyên nhân gây ô nhiễm đất là gì ?
Có rất nhiều nguyên nhân gây ra ô nhiễm môi trường đất, có thể là do tự nhiên hoặc do con người gây ra. Dù là nguyên nhân gì thì việc làm cho đất bị ô nhiễm đã gây hại đến môi trường sinh sống của con người, các loại sinh vật cũng như làm xấu đi cảnh quan môi trường.
Các nguyên nhân tự nhiên
Sự gia tăng quá nhiều hàm lượng các chất tự nhiên có trong đất, cũng như việc có thêm nhiều hóa chất độc lạ, vượt cao hơn tiêu chuẩn cho phép cũng là nguyên nhân gây ra hiện tượng ô nhiễm đất, một nguyên nhân từ tự nhiên có thể kể đến như là:
Đất bị nhiễm phèn
Đất bị nhiễm phèn nguyên nhân chủ yếu là do nước phèn đã bị nhiễm các chất sắt từ các nơi khác theo mạch nước ngầm trong lòng đất bị cuốn đến. Lượng nước này làm cho độ pH tự nhiên có trong môi trường đất tại khu vực đó bị giảm mạnh làm cho thực vật, động vật bị nhiễm độc, gây ảnh hưởng đến sự sống của các sinh vật.
Đất bị nhiễm mặn
Đất bị nhiễm mặn nguyên nhân chủ yếu đến từ sự xâm thực của nước biển, thủy triều dâng cao và từ các mỏ muối ngầm có trong lòng đất. Nồng độ các chất như K, Cl hay Na quá cao làm tăng khả năng thẩm thấu, gây hạn sinh lý ảnh hưởng đến sự phát triển của các loại thực vật.
Các nguyên nhân gây ô nhiễm đất
Các nguyên nhân nhân tạo
Tro và xỉ than
Than được sử dụng cho các hoạt động trong các nhà máy nhiệt điện, quá trình khai thác quặng mỏ, sản xuất hóa chất, nhựa dẻo, nylon, … cũng là một trong những nguyên nhân gây ra tình trạng ô nhiễm đất. Khi than được đốt cháy sẽ tạo ra một số chất không phân hủy được tồn tại dưới dạng tro, thẩm thấu xuống dưới lòng đất và trở thành chất thải nguy hiểm.
Các chất thải công nghiệp không được xử lí, thải trực tiếp ra ngoài môi trường dần dần theo thời sẽ ngấm vào đất, gây ra hiện tượng ô nhiễm đất nghiêm trọng.
Đất khi nhiễm tro và xỉ than có thể nhận biết được bằng mắt thường. Đất xuất hiện các hạt màu trắng hay xám và không đồng nhất giống nhau. Trong đất bị lẫn xỉ than sẽ có nhiều bọt cùng các hạt sỏi có lỗ rỗng.
Ngoài ra, than tro có tồn tại rất nhiều các chất độc hại gây ung thư, tim mạch, …
Thuốc trừ sâu và thuốc diệt cỏ
Hiện nay, thuốc trừ sâu và thuốc diệt cỏ được sử dụng một cách thường xuyên trong các hoạt động nông nghiệp. Mặc dù, việc sử dụng thuốc trừ sâu là cần thiết, giúp ngăn ngừa được sâu bệnh phá hoại, gây thiệt hại cho mùa màng.
Ngoài thuốc trừ sâu thì thuốc diệt cỏ cũng được sử dụng khá phổ biến. Thuốc diệt cỏ được sử dụng để tiêu diệt các loại cỏ dại gây ảnh hưởng đến sự phát triển của các loại cây trồng khác. Tuy phần lớn các loại thuốc diệt cỏ có thể phân hủy trong đất nhưng một số trong đó vẫn có thể lẫn tạp chất dioxin.
Các chất này là “con dao hai lưỡi” bởi độc tính tiềm ẩn chứa trong các chất rất độc hại, tác động trực tiếp đến nguồn nước như sông, suối, ao, hồ,… và gây nguy hiểm tới hệ sinh thái dưới nước như cá, cua, tôm,… thậm chí có thể gây tử vong cho người dù chỉ là nồng độ thấp.
Các chất dầu thô
Dầu cũng như các chế phẩm được chiết xuất từ dầu khi thấm vào đất cũng sẽ gây ô nhiễm đất vì dầu sẽ ngăn không khí không len lỏi vào đất, làm ngăn sự trao đổi năng lượng mặt trời với đất.
Chất thải công nghiệp
Với sự phát triển của nền kinh tế hiện nay thì các hoạt động công nghiệp ngày càng được chú trọng và mở rộng; nhiều nhà máy, xí nghiệp, công xưởng không có đủ trình độ để xử lý các chất thải có chứa các chất hữu cơ khó phân hủy và sunfua nên đã để cho thải trực tiếp ra môi trường, việc này khiến cho tình trạng ô nhiễm đất ngày một nghiêm trọng hơn.
Hậu quả của ô nhiễm đất là gì ?
Ảnh hưởng đến sức khỏe con người
Các nhà nghiên cứu đã cho thấy rằng, có mối liên quan mật thiết giữa sự phát triển của con người và môi trường đất, ô nhiễm đất được xem là một tác nhân có liên quan đến việc tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh, hiện tượng chậm phát triển ở trẻ, rối loạn hô hấp, các bệnh ngoài da, bệnh bạch cầu, bệnh mãn tính, nhiễm độc gan và một số bệnh khác,… Ngoài ra, các chất độc từ môi trường có thể xâm nhập vào cơ thể qua các loại rau, củ, quả.
Hậu quả của ô nhiễm đất
Làm đất bị thoái hóa – Ảnh hưởng đến hệ sinh thái
Ô nhiễm đất làm các thành phần cấu tạo nên đất thay đổi, dễ bị xói mòn khi gặp mưa lớn, làm đất bị thoái hóa và mất khả năng khai thác, gây giảm năng suất của các loại cây trồng, và mất cân bằng hệ sinh thái.
Đối với các loài động vật sống lâu trong môi trường đất ô nhiễm sẽ làm biến đổi gene và ảnh hưởng đến sự sinh tồn của loài đó.
Ảnh hưởng đến quá trình sản xuất và phát triển nông nghiệp
Trong sản xuất nông nghiệp, khi sử dụng quá nhiều thuốc diệt cỏ, thuốc trừ sâu sẽ làm ảnh hưởng đến môi trường đất. Về lâu dài, nguồn đất đó sẽ bị ô nhiễm nghiêm trọng, gây những tác động không tốt đến hoạt động trồng trọt và canh tác nông nghiệp như: mùa vụ thu hoạch với sản lượng ít, thiếu chất dinh dưỡng làm ảnh hưởng chất lượng của nông sản kém.
Các cách khắc phục tình trạng ô nhiễm đất là gì?
Giảm thiểu lượng rác thải ra môi trường
Rác thải luôn là nguyên nhân hàng đầu gây ra tất cả các loại ô nhiễm. Do đó, việc đầu tiên cần phải làm là hạn chế lượng rác thải sinh hoạt thải ra ngoài môi trường đất. Đặc biệt là các loại chất thải chưa qua xử lý, các chất thải sinh hoạt, các chất hóa.
Hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ trong canh tác
Thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ không chỉ ảnh hưởng đến thực phẩm mà có gây hại cho con người và môi trường đất nếu bị lạm dụng quá nhiều. Cần sử dụng các loại phân bón hữu cơ thay cho thuốc trừ sâu và kết hợp với các phương pháp thiên địch sẽ làm giảm độc tính gây ra cho đất, từ đó hạn chế được phần nào tình trạng ô nhiễm đất.
Ngăn chặn phá rừng và chống xói mòn đất
Rừng có vai trò thiết yếu trong việc hạn chế những biến đổi đối với môi trường. Cần áp dụng các biện pháp chống xói mòn đất đai: ngăn chặn đốt phá rừng lấy đất làm rẫy, khuyến khích mở rộng diện tích trồng cây, kết hợp nông – lâm – ngư nghiệp, xây dựng mô hình kết hợp giữa trồng trọt và chăn nuôi hợp lý, xây dựng thêm nhiều kênh tưới tiêu và thoát nước kịp thời,…
Tái chế rác thải và sử dụng các sản phẩm hữu cơ
Phải phân loại và tái chế các loại rác để bảo vệ môi trường. Không đổ các hoá chất như thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ dư thừa ra môi trường đất để giảm hiện tượng ô nhiễm môi trường đất.
Lời kết
Các thải độc hại từ các hoạt động trong sản xuất công nghiệp và nông nghiệp khi xả thải ra ngoài môi trường mà không được xử lý đúng cách sẽ khiến đất bị ô nhiễm, suy thoái, gây hại trực tiếp cho đời sống của con người, động thực vật và kéo theo nhiều hệ lụy khôn lường.
Bài viết trên đã phần nào chỉ ra được hiện tại thực tế của việc ô nhiễm đất là gì? Cách để có thể xử lý và khắc phục để góp phần làm cho môi trường đất cũng như môi trường sống trên Trái đất ngày một tốt hơn.